خودشناسی برای خداشناسی

یکی از راه های خودشناسی، شناخت خود در حوزه های مختلف صدر، شغاف، قلب و فؤاد است. بدین معنی که در بخش صدر بدانیم غم و شادی ما در چه راستایی است، در بخش شغاف حب و بغض ما به چه دلیلی ایجاد می شود، در بخش قلب تفکر و تعقل در ما چگونه صورت می گیرد و آیا به سمت حق است یا منافع شخصی و هوا و هوس و در نهایت، در بخش فؤاد، آیا فواد ما فراغ است و می توانیم به رؤیت حق بپردازیم، یا اینکه فؤادمان اشغال است و دچار کوری شده است.

انسان شناسی در قرآن

بر اساس انسان شناسی قرآنی، فطرت انسان که دارای 4 لایه صدر و شغاف و قلب و فؤاد است، باید در شرایط مناسب قرار داشته باشند. یعنی:

در ساحت صدر، حالت شادی و غم، دلتنگی و گشایش خاطر و بیم و امید انسان بر اساس جهت گیری نسبت به خداوند شکل بگیرد و مشکلات و مسائل روزمره در او تغییر ایجاد نکند. بدین معنی که برای خداوند غمگین یا شادمان شویم، برای خداوند دچار دلتنگی و گشایش خاطر گردیم و بیم و امید ما نیز برای خداوند باشد و به دیگران امید نبندیم و از دیگران نترسیم.

در ساحت شغاف، حالت دوست داشتن و نفرت ما برای خدا باشد و محبت و نفرت ما بر اساس جهت گیری به سمت خداوند شکل بگیرد. یعنی به خاطر خداوند کسی یا چیزی را دوست بداریم (تولی) و به خاطر خداوند از کسی یا چیزی متنفر باشیم (تبری). انسان رشد یافته، حب و بغض خود را به درستی مدیریت می کند و در راستای اهداف و ارزش های بلند الهی قرار می دهد.

در ساحت قلب، با ایمان به خداوند حالت سلامت محقق شود و دچار مرض قلب نباشیم. در واقع کسی از لحاظ روانی سالم است و سلامت روان در او وجود دارد که دارای ایمان باشد (مؤمن) و کسی که فاقد ایمان بوده و دچار کفر است، بیمار روانی تلقی می شود.

در ساحت فؤاد، حالت حق بینی و حق طلبی در فؤاد او وجود داشته باشد و بتواند حق را ببیند. بدین معنی که چشم دل او به وسیله باطل اشغال نشده باشد و کور نباشد.

کسی که ساحت های مختلف وجود خود را کنترل کرده و در جهت مناسب قرار دهد، به ترتیب تبدیل به یک مسلم، مونس، مؤمن و موقن و در نهایت موقظ و محسن می شود. یعنی در وهله اول صدرش تسلیم غم و شادی مثبت می شود، در مرحله بعد با محبت خداوند انس می گیرد و از دشمنان خداوند متنفر می شود، در گام بعدی با تفکر و تعقل به ایمان دست یافته و مؤمن می شود و به یقین می رسد و در مرحه آخر حق و حقیقت را با چشم دل می بیند و با احسان کردن به محسن تبدیل می شود.

انسان شناسی در قرآن