انسان در قرآن دارای فطرتی است که از چهار بخش صدر، شَغاف، قلب و فُواد تشکیل شده است. فطرت از ریشه فطر به معنای خلقت و آفرینش خاص انسان است. این فطرت چهارلایه ای، در بدو تولد پاک است و دارای گرایش های مختلفی است (گرایش به زیبایی، پرستش، کمال، آگاهی، ...). اگر این گرایش ها با پاسخ های مناسب مواجه شوند سبب رشد انسان می شوند و در غیر اینصورت، آلودگی و به محاق رفتن فطرت را به دنبال خواهد داشت.
بر اساس نقشه انسان در قرآن (جدول) هر یک از چهار لایه وجود انسان دارای ویژگی های خاصی هستند:
1- صدر:
- جایگاه حالت شادی و غم (فرح و حزن)
- دارای ویژگی گشایش (شرح) یا تنگی (ضیق) : شرح صدر (انبساط خاطر) و ضیق صدر (دل تنگی)
- جایگاه ترس و امید (خوف و رجا)
- جایگاه نفس مسوله (اغواگر و زیبا جلوه دهنده زشتی ها) و لوامه (سرزنشگر)
جایگاه تسلیم شدن (تسلیم حق شدن) و مسلمان شدن
2- شغاف
- جایگاه محب و کینه (حب و بغض)
- جایگاه دوستی و دشمنی (تولی و تبری)
- جایگاه شهوت (میل زیاد) و خشم (غضب)
- جایگاه نفس مزینه (زینت دهنده بدی) و نفس اماره (امر کننده به بدی)
- جایگاه انس گرفتن (انسان شدن)
3- قلب
- جایگاه ایمان و کفر (پوشاندن حق)
- جایگاه شک و یقین
- جایگاه نفس ملهمه (الهام شونده) یا نفس عاقله
- جایگاه توان تعقل (محدود کردن فکر) و تفکر
- دسته بندی قلب: 1-قلب سلیم (سالم) در مقابل قلب مریض 2- قلب منیب (انابه کننده، توبه کننده و بازگشت کننده به سوی خدا) در مقابل قلب قسی (بی احساس، سنگدل)
4- فؤاد
- جایگاه حق یا باطل
- دارای ویژگی فراغت یا اشغال
- جایگاه رؤیت (دیدن حق) یا اعمی (کوری و ندیدن حق)
- دارای توانایی ذکر و لباب (گزیده و خالص و بهترین چیز - لغت نامه دهخدا)
- جایگاه نفس مطمئنه (در نهایت، نفس مطمئنه در این بخش ایجاد می شود)
- جایگاه تذکر و یقظه (بیداری) و احسان (زیبا دیدن همه چیز)
-
کلمات کلیدی: نقشه انسان در قرآن، فطرت، صدر، شغاف، قلب و فواد